Image may be NSFW.
Clik here to view.
មួង វណ្ណឌី ភ្នំពេញ ប៉ុស្តិ៍ Thu, 2 June 2016
ភ្នំពេញៈ សិល្បករត្លុកវ័យក្មេងកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នមិនបានសរសេរឈ្មោះលើការងាររបស់ខ្លួនទេ។ ពួកគេភ្ជាប់រូបសញ្ញា «កំប្លែង» លើស្នាដៃរបស់ខ្លួនហើយបង្ហោះលើហ្វេសប៊ុកបន្ទាប់មករង់ចាំការចុចពេញចិត្តពីអ្នកប្រើប្រាស់ហ្វេសប៊ុក។
នោះគឺពួកគេហៅខ្លួនឯងថាជាសិល្បករត្រូល។ ពួកគេចូលចិត្តពាក្យ «ត្រូល» Troll Khmer,Troll Second-Hand,Troll Bestfriend។ ទំព័រទាំងនេះរីកសុសសាយរយៈពេលពីរឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ រូបមន្តធ្វើត្រូលមានលក្ខណៈសាមញ្ញគឺរករូបថត និងបន្ថែមការអធិប្បាយហើយបង្ហោះ។ ចំនួន «ពេញចិត្ត» ឥឡូវនេះអាចប្រជែងនឹងតារាល្បី និងអ្នកនយោបាយមួយចំនួនបាន។
សុភាព (ឈ្មោះដាក់ឲ្យ) ដឹកនាំក្រុមដែលមានសមាជិកបីនាក់លើទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់គាត់គឺ Troll Khmer។ គាត់ស្លៀកពាក់ស្អាតបាតនិយាយតិចៗហើយបានទទូចសុំមិនឲ្យបញ្ចេញឈ្មោះ។ លោកបានបន្តថា៖ «យើងមានអ្នកពេញចិត្ត ៣០០ ០០០ នាក់។ យើងត្រូវបន្តធ្វើឲ្យទំព័រនេះជាទំព័រគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍»។
ការបង្ហោះភាគច្រើន «មិនសមហេតុផលប្រើពាក្យកំប្លែងធម្មតា ឬរូបត្លុកតែម្តង។ សម្រង់ពាក្យមួយជាភាសាខ្មែរបានសរសេរថា៖ «មនុស្សខ្លះគ្មានសង្សារទេប្រហែលដោយសារវាសនាទេដោយសារតែមុខរបស់ឯង»។
ក្នុងការបង្ហោះដទៃទៀតគេត្រូលអំពីសង្គម អំពីប្រពៃណី ដោយមានអត្ថន័យពីរបែបហើយពេលខ្លះមិនមានភាពច្បាស់លាស់ទេរវាងនយោបាយ និងការកំប្លុកកំប្លែងលេងសើចសប្បាយ។ ឧទាហរណ៍ ក្នុងរូបបង្ហោះពីសាលារាជធានីស្តីពីសំរាមក្នុងទីក្រុងដែលមានបន្ថែមពាក្យ «ដំណោះស្រាយ» គឺតាមចាប់ក្រុមអ្នកបោសសំរាមម្តងម្នាក់ៗហើយពិន័យលើពួកគេ។
ការបង្ហោះនោះសួរបែបចំអកថា «តើសំរាមមួយគំនរថ្លៃប៉ុន្មាន?»។
សុភាព បានថ្លែងថា៖ «យើងបង្ហោះពីជីវិតប្រចាំថ្ងៃ។ ប្រសិនបើវាជារឿងសំខាន់ យើងរិះគន់ដើម្បីធ្វើឱ្យវាមានលក្ខណៈល្អប្រសើរជាងមុន»។
ការផលិតបែបកំប្លែងឡើងវិញ សុភាព ដែលមានអាយុ ២៤ ឆ្នាំបានបង្កើតទំព័រ Troll Khmer នៅឆ្នាំ ២០១១ ដែលជំរុញដោយសារទំព័រជាច្រើនដែលលោកបានឃើញពីប្រទេសដទៃទៀត។ លោកថ្លែងថាទំព័រលោកជាទំព័រទី ១ នៅកម្ពុជា។ ឥឡូវនេះលោកកំពុងប្រឈមនឹងការប្រកួតប្រជែងជាច្រើនដោយសារបច្ចុប្បន្នមានទំព័រត្រូលជាច្រើន។
វីរៈ (ឈ្មោះដាក់ឲ្យ) បានបំបែកខ្លួនចេញពីទំព័រ សុភាព រយៈពេលបីឆ្នាំមកហើយដើម្បីផ្តោតលើការធ្វើវីដេអូជាមួយនឹងមិត្តភក្តិរបស់លោកគឺ សុខជា (ឈ្មោះដាក់ឲ្យ)។ ទំព័ររបស់ពួកគេ Troll Khmer Tinfy ឥឡូវនេះកំពុងមានអ្នកពេញចិត្តកាន់តែច្រើនឡើង។
ពួកគេបានពន្យល់កាលពីថ្មីៗនេះថាវីដេអូបីនាទីរបស់ពួកគេជាញឹកញាប់បញ្ចូលសំឡេងបែបតារាហុងកុង Stephen Chow (ហៅទិនហ្វ៊ី)។ អ្នកទាំងពីរកំណត់ព្រំដែននៃរូបត្រូលរបស់ខ្លួន។ ពួកគេបានពិភាក្សាពីការបង្ហោះរូបភាពអ្នកល្បីលើបណ្តាញសង្គម និងសកម្មជននយោបាយ កញ្ញាធី សុវណ្ណថា ដោយអត្ថាធិប្បាយពីទម្ងន់របស់នាងតែពួកគេគិតថាវាអាចជាការប្រមាថដល់ស្ត្រីផ្សេងទៀត។ សុខជា បានលើកឡើងថា៖ «នៅមុនពេលយើងបានបង្ហោះយើងតែងតែគិតពីផលប៉ះពាល់នេះ»។
ប៉ុន្តែទំព័រផ្សេងទៀតមិនរួញរាទេ។ ទំព័រ Troll Second-Hand ដែលជាគណនីល្បីឈ្មោះមួយទៀតបានបង្ហោះរូបកញ្ញា ធី សុវណ្ណថា ហើយបន្ថែមពាក្យថា៖ «ខានជួបគ្នាយូរអូនបែកសាច់ជាងមុន»។
សុភាព បានថ្លែងថាទំព័រនេះល្បីខាងនយោបាយ។ ទំព័រនេះបាន «ត្រូល» រូបឥស្សរជនផ្សេងទៀតរួមទាំងអ្នកវិភាគ និងស្រាវជ្រាវបញ្ហាសង្គមលោក កែម ឡី សកម្មជនតវ៉ាប្រឆាំងនឹងលោក កឹម សុខា លោក ស្រីចំរើន ហើយថែមទាំងមានរូបលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន ផងដែរ។
សុភាព វីរៈ និង សុខជា ទាំងអស់គ្នាមិនបានបង្ហោះរូបរបស់បុគ្គលទេហើយបានលើកឡើងដូចគ្នាថាពួកគេប្រកាន់យកជំហរ «កណ្តាល» យ៉ាងរឹងមាំ។
ពេលទាក់ទងតាមហ្វេសប៊ុកបុរសម្នាក់ដែលកាន់ទំព័រ Troll Second-Hand ក៏បានបដិសេធផងដែរថាទំព័រនេះគ្មានគោលជំហរលើរឿងនយោបាយនោះទេ។ គាត់បានសរសេរថា៖ «ខ្ញុំគ្មានសម្ព័ន្ធនឹងគណបក្សណាមួយទេ។ ខ្ញុំគ្រាន់តែចង់ឱ្យមនុស្សមើលឃើញថាសង្គមនេះជាអ្វីប៉ុណ្ណោះ»។
ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាការបង្ហោះរបស់គាត់យ៉ាងហោចណាស់មានគោលដៅចំអកដល់បុគ្គល។ ក្នុងការបង្ហោះមួយមុខរបស់លោក ស្រី ចំរើន ត្រូវបានប្រៀបធៀបនឹងមុខសត្វអូដ្ឋ។ ក្នុងរូបបង្ហោះមួយទៀតដែលជារូបលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីចែកទឹកក្នុងតំបន់ជួបគ្រោះរាំងស្ងួតដែលបានសរសេរថា «របៀបដោះស្រាយទឹកគឺម្នាក់បានមួយធុង»។
លោកស្រី កែវ កូនីឡា អ្នកសរសេរទំព័រប្លុក និងជាអ្នកជំនាញបណ្តាញសង្គមបានចង្អុលបង្ហាញថាការបង្ហោះរូបត្លុកប្រភេទនេះ «បានបង្ហាញខ្លួននៅក្រោយការបោះឆ្នោតជាតិកាលពីឆ្នាំ ២០១៣។
លោកស្រីបានគិតថាការលេងសើចនេះគឺសម្រាប់ការចែករំលែកប៉ុន្តែមិនមែនដើម្បីការផ្លាស់ប្តូរទេ។ ក្នុងអ៊ីមែលមួយនាសប្តាហ៍នេះលោកស្រីបានបន្តថា៖ «សកម្មភាពនេះពិតជាល្បីលឿនព្រោះជារឿងលេងសើចហើយបានយកបញ្ហាធំៗមកលេងជាបញ្ហាធម្មតា។ គេមិនបានអំពាវនាវឲ្យធ្វើចំណាត់ការទេ»។
ករណីអ្នកគូរគំនូរបាត់ខ្លួន
អ្នកបង្ហោះរូបត្រូលលើបណ្តាញសង្គមនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាធ្វើការបង្ហោះអំពីបញ្ហាផ្សេងៗដែលបាននិងកំពុងកើតមាននៅកម្ពុជា។
យោងតាមលោកស្រី Sarah Jones Dickens ប្រវិត្តវិទូផ្នែកសិល្បៈនៅសាកលវិទ្យាល័យ Duke សហរដ្ឋអាមេរិកដែលធ្វើការស្រាវជ្រាវផ្តោតលើកម្ពុជាបានឲ្យដឹងថារូបត្លុកគឺជាសិល្បៈសំខាន់ក្នុងវប្បធម៌រូបសញ្ញានៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយ៉ាងតិច ២០០ ឆ្នាំកន្លងមកហើយ។ លោកស្រីបានចង្អុលបង្ហាញថាវាក៏អាចជាសិល្បៈសម្តែងក្នុងរោងកុនលើកញ្ចក់ទូរទស្សន៍ ឬក្នុងពិធីមង្គលការផងដែរ។
ប៉ុន្តែកន្លែងតែមួយដែលសិល្បៈរូបត្លុកជាប់គាំងនៅកម្ពុជានោះគឺនៅលើកាសែត ឬទស្សនាវដ្តី។ ពីរទសវត្សរ៍មុនដោយមានសារព័ត៌មានប្រឆាំងច្រើនរូបត្លុកបានរីកសាយភាយ។ នេះបើយោងតាមលោក Sebastian Strangio អ្នកនិពន្ធសៀវភៅចំណងជើងថាកម្ពុជារបស់ ហ៊ុន សែន។ ជាញឹកញាប់រូបត្លុកទាំងនោះប្រកាន់បក្ខពួក។ លោកបានពន្យល់ថារូបសាមញ្ញមានអំណាចពិសេសហើយឥឡូវនេះអ្នកគូររូបត្លុកអាចនឹងត្រូវគេប្តឹងថែមទៀតនៅកម្ពុជា។
លោក Michael Hayes សហស្ថាបនិកនៃកាសែត ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ កាលពីថ្មីៗនេះបានរំឭកពីការបោះពុម្ពផ្សាយរូបត្លុកតែពីរប៉ុណ្ណោះក្នុងអំឡុងពេលលោកធ្វើការនៅភ្នំពេញ ប៉ុស្តិ៍។
នៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៩០ គាត់បាននិយាយថារូបត្លុកជារូបឆៅ រើសអើងជាតិសាសន៍ទៀតផង។ ក្នុងកាសែតមួយចំនួនឥស្សរជនមួយចំនួនមិនអាចប៉ះពាល់បានឡើយ។
លោកបានបញ្ជាក់តាមអ៊ីមែលថា៖ «កាសែតខ្មែរមួយចំនួនផ្សាយរូបត្លុកខ្លាំង។ រូបត្លុកមួយដែលខ្ញុំនៅចាំបានបង្ហាញរូប [សម្តេចកិត្តិព្រឹទ្ធបណ្ឌិត] ប៊ុនរ៉ានី មានដងខ្លួនជាជ្រូកពាក់មួកដួនវៀតណាម និងមានពាក់គ្រឿងអលង្ការពេញខ្លួន។ ខ្ញុំជឿថាការីនិពន្ធនៃកាសែតនេះត្រូវបានគេលួចធ្វើឃាតក្រោយមក»។
អ្នកគូររូបត្លុកល្បីបំផុតប្រហែលជាលោក អ៊ឹង ប៊ុនហៀង ដែលបានធ្វើអន្តោប្រវេសន៍ទៅប្រទេសអូស្ត្រាលីកាលពីឆ្នាំ ១៩៨០ ជាជនភៀសខ្លួន។ ដោយគូររូបត្លុកឱ្យកាសែតភាសាខ្មែរនៅបរទេសហើយក្រោយមកលើបណ្ដាញសង្គមក្រោមឈ្មោះ «សាក់ក្រវា» លោកមិនប្រណីដៃឡើយចំពោះលោក ហ៊ុន សែន ហើយថែមទាំងព្រះមហាក្សត្រទៀតផង។ លោកធ្លាប់បានប្រាប់លោក Jim Gerrand អ្នកថតខ្សែភាពយន្តអូស្រ្តាលីថា៖ «ប៊ិកខ្ញុំជាគ្រាប់មីស៊ីលហើយវាអាចផ្ទុះ»។
រូបត្លុកមួយចំនួនរបស់ ប៊ុនហៀង ជារូបរើសអើងជាតិសាសន៍គឺគាត់គិតតែអំពីការកាន់កាប់របស់វៀតណាមលើកម្ពុជាប៉ុន្តែលោកមានទេពកោសល្យពិសេសដែលមានគោលដៅនយោបាយគឺ គូររូបត្លុកគណបក្សកាន់អំណាច និងអំពើពុករលួយគាំទ្របក្សប្រឆាំង និងឆ្លុះបញ្ចាំងពីសោកនាដកម្មដែលអាចបង្ការបាន។
អ្នកគូររូបត្លុករូបនេះបានបន្តគូររូបត្លុករហូតដល់ទទួលមរណភាពនៅឆ្នាំ ២០១៤។ រូបត្លុកខ្លាំងបំផុតរបស់លោកគឺរិះគន់បែបលេងសើចចំពោះគ្រប់តួអង្គទាំងអស់ដូចរូបត្លុកដែលលោកបានគូរកាលពីក្នុងអំឡុងពេលបោះឆ្នោតឆ្នាំ ២០១៣ ជាដើម។
នៅកម្ពុជាអ្នកគូររូបដូចលោក អ៊ឹម សុខា ឬ សេន សាម៉ុនតារា បានធ្វើការឲ្យកាសែតជាច្រើននៅពេលដំណាលគ្នា និងធ្វើការឲ្យអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលផងដែរ។
លោក សាម៉ុន តារា ធ្លាប់គូររូបឥស្សរជននយោបាយឲ្យកាសែត Cambodge Soir។ ឥឡូវនេះគាត់គូរសៀវភៅអំពីការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ។
លោកបាននិយាយកាលពីខែមុនថា៖ «កាសែតមិនមានរូបភាពដែលរិះគន់ទៅលើរដ្ឋាភិបាលដូចមុនទៀតទេ។ ឥឡូវនេះអ្នកគូររូប គូរសម្រាប់ប្រើក្នុងវីដេអូហ្គេម»។
ពុំមានអ្នកគូររូបទទួលបានការបណ្តុះបណ្តាលនៅក្នុងវគ្គសារព័ត៌មានទេទោះបីជាថ្នាក់បង្រៀនបានលើកឡើងពីសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ និងកិច្ចការពារក៏ដោយ។
លោក មឿន ឈានណារិទ្ធ សាស្រ្តាចារ្យនៅដេប៉ាតឺម៉ង់ផ្សព្វផ្សាយ និងទំនាក់ទំនង នៅសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញបានថ្លែងថា៖ «មនុស្សនៅតែចាប់អារម្មណ៍លើរូបត្លុកប៉ុន្តែឥឡូវនេះមានមនុស្សតិចតួចណាស់ដែលអាចគូរបាន។ វាត្រូវមានទេពកោសល្យ និងជំនាញដែលបង្រៀនមិនបានទេ»។
អ្នកគូររូបទី ១ នៅកម្ពុជា
ប្រពៃណីរូបត្លុកនៅកម្ពុជាមានអាយុកាលចាប់ពីកំណើតនៃកាសែតភាសាខ្មែរ។ កាសែត នគរវត្ត គឺជាកាសែតដំបូងគេនៅកម្ពុជាដែលបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ ១៩៣៦ ទោះបីជាកាសែតនេះបានដំណើរការបានតែ ៦ ឆ្នាំក៏ដោយ។
រូបត្លុកត្រូវបានគេបោះពុម្ពផ្សាយក្រោមការគាំទ្ររបស់សម្តេច សីហនុ នៅពាក់កណ្តាលទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៥០ និង ១៩៦០ យោងតាមលោក John Marston ដែលចងក្រងប្រវត្តិអ្នកគូររូបម្នាក់នៅកម្ពុជានៅចុងទស្សវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៩០។ លោក Marston បានកត់សម្គាល់ថា៖ «រូបត្លុកគឺជាវិធីសម្តែងការរិះគន់ដែលគេចូលចិត្តប្រើព្រោះគេអាចបកស្រាយបានច្រើនរបៀប»។ រូបត្លុកដំបូងជាច្រើនបានរិះគន់គ្រប់យ៉ាងស្របនឹងនយោបាយរបស់ សម្តេច សីហនុ។
ប៉ុន្តែស្នាដៃមួយចំនួននៃអ្នកសិល្បៈដូច លោក ហ៊ុយ ហែម និងលោក ញឹកឌឹម បានបង្ហាញពីទស្សនៈឯករាជ្យដែលក្រោយមកបានជំរុញទឹកចិត្តអ្នកគូររូបដូចលោក អ៊ឹង ប៊ុនហៀង។ សេរីភាពមានកាន់តែខ្លាំងឡើងសម្រាប់អ្នកគូររូបត្លុកនយោបាយនៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៧០ នៅពេលដែលគោលនយោបាយរបស់រដ្ឋរងការរិះគន់យ៉ាងងាយ។ តែជាអកុសលច្បាប់ចម្លងបោះពុម្ពនៃកាសែតទាំងនេះតិចតួចបំផុតអាចឆ្លងផុតពីភាពវឹកវរនៃសង្គ្រាម។ (សូម្បីតែលោកស្រី Dickens នៃសាកលវិទ្យាល័យ Duke មិនអាចរកបានច្បាប់ចម្លងណាមួយក្នុងអំឡុងពេលលោកស្រីធ្វើការស្រាវជ្រាវ) ទេ។
ដោយកាសែតវិលមកវិញក្នុងឆ្នាំ ១៩៨០ សិល្បករភាគច្រើនធ្វើតាមអ្នកកាន់អំណាច និងស្របតាមខ្សែបន្ទាត់បក្ស។
ចំពោះលោក Strangio ការក្តោបសារព័ត៌មានដោយគណបក្សកាន់អំណាចបានធ្វើឲ្យបាត់រូបត្លុក។ លោកបានបញ្ជាក់ថា៖ «កាសែតនៅកម្ពុជាត្រូវចងជាប់ដោយនយោបាយដែលពុំទុកចន្លោះណាសម្រាប់រូបត្លុកឡើយ»។
ម៉ាស់អនាមិក
រូបត្លុកលេងសើចត្រូវបានបង្ហោះលើប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិតក្រោមជនដែលមិនបញ្ចេញឈ្មោះ។ ចំពោះអ្នកធ្វើត្រូល ការលាក់បាំងអត្តសញ្ញាណគឺជាផ្នែកមួយនៃការលេងសើចកំប្លែង។ វីរៈ និង សុខជា បានពាក់ម៉ាស់របស់ខ្លួនក្នុងពេលជួបផ្ដល់បទសម្ភាសជាមួយនឹងភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍។ វាអាចជួយសម្រួលដល់ទស្សនៈថារូបត្លុកប្រភេទនេះគឺជារូបធ្វើឡើងដោយប្រជាជន និងសម្រាប់ប្រជាជន។
ប៉ុន្តែវាក៏ដោយសារការប្រុងប្រយ័ត្នផងដែរ។ គេហទំព័រជាច្រើនដែលផ្សាយព័ត៌មានដូចជា Ki-Media - ដែលធ្លាប់ផ្សាយរូបត្លុកមានមូលដ្ឋាននៅបរទេសដែលមានសុវត្ថិភាពពីការគំរាម ឬបណ្តឹងផ្សេងៗ។ តែនៅប្រទេសកម្ពុជាវិញពាក្យបណ្តឹងនៅតែជាបញ្ហាគំរាម។
សំណៅដំបូងនៃសេចក្តីព្រាងច្បាប់ស្តីពីឧក្រិដ្ឋកម្មលើប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិតដ៏ចម្រូងចម្រាសនៅកម្ពុជាបានដាក់បញ្ចូលទោសជាប់ពន្ធនាគារសម្រាប់មាតិកាលើអនឡាញណាដែលត្រូវបាន «ចាត់ទុកថាបំផ្លាញនូវតម្លៃ និងវប្បធម៌សង្គម» រាប់ទាំងការបង្ហាញណាដែលអាចបង្កើតជាគំរូប្រវត្តិសាស្រ្តដូចជា ករណី «ការរួមភេទរវាងមនុស្ស និងសត្វ» ជាដើម។
បញ្ញតិ្តនោះគឺមាត្រា ២៨ មិនបានលេចចេញក្នុងសេចក្តីព្រាងច្បាប់ចុងក្រោយបំផុតដែលភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ បានទទួលទេទោះបីជាមាត្រានេះអាចត្រូវបានដាក់ចូលវិញនៅពេលក្រសួងមហាផ្ទៃត្រួតពិនិត្យឡើងវិញក៏ដោយ។
យោងតាម សុភាព បានឲ្យដឹងថាឥឡូវនេះអ្នកកាន់ទំព័រមួយចំនួនជួបគ្នាផ្ទាល់ក្នុងវគ្គបណ្តុះបណ្តាលចំនួនពីរវគ្គស្តីពីច្បាប់។ វាជាមូលហេតុដែលទំព័រច្រើនមិនបានរិះគន់បុគ្គល។
សុខជា បានឲ្យដឹងថា៖ «បើយើងបង្ហោះរូបឥស្សរជនណាម្នាក់វាអាចករណីបរិហារកេរ្តិ៍»។
ប៉ុន្តែពេលនេះអ្នកសង្កេតការណ៍ដូចលោកស្រី កូនីឡា មើលឃើញមានហានិភ័យតិចតួចទេ។ លោកស្រីបានថ្លែងថា៖ «ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាគួរតែមានសិទ្ធិលេងសើចពីរឿងដែលពួកគេឆ្លងកាត់ក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ»។
ចំពោះកេរដំណែលរបស់ពួកគេ Sebastian Strangio កត់សម្គាល់ឃើញថាទំព័រត្រូលគឺជារូបត្លុកនយោបាយសម័យទំនើប។ លោកបានលើកឡើងថា៖ «អ្វីដែលអ្នកមើលឃើញលើបណ្ដាញសង្គមគឺជាការបញ្ចេញមតិឆៅប៉ុន្តែជាការលេងសើច [ចំពោះអ្នកកាន់អំណាច]។ វាពិតជាផ្តល់លំហសម្រាប់ការអត្ថាធិប្បាយបែបនេះដែលលែងមាននៅក្នុងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយរបស់កម្ពុជាទៀតហើយ»។
ប៉ុន្តែនិន្នាការនៃការផ្លាស់ប្តូរបានកើតមានយ៉ាងឆាប់រហ័ស។ វីរៈ និង សុខជា កំពុងពិចារណាពីគម្រោងឯករាជ្យ។ សុភាព ម្ចាស់ដើមនៃទំព័រ Troll Khmer កំពុងគិតពីអ្វីដែលងាយស្រួលថែមទៀត។ លោកកំពុងប្រមូលព័ត៌មានហើយបង្ហោះលើទំព័រមួយទៀត។ លោកបន្ដថា៖ «ខ្ញុំចង់ដូច FreshNews។ ខ្ញុំកំពុងសរសេរកម្មវិធីអែប»៕ TK
Audrey Wilson និង មួង វណ្ណឌី
Clik here to view.
មួង វណ្ណឌី ភ្នំពេញ ប៉ុស្តិ៍ Thu, 2 June 2016
ភ្នំពេញៈ សិល្បករត្លុកវ័យក្មេងកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នមិនបានសរសេរឈ្មោះលើការងាររបស់ខ្លួនទេ។ ពួកគេភ្ជាប់រូបសញ្ញា «កំប្លែង» លើស្នាដៃរបស់ខ្លួនហើយបង្ហោះលើហ្វេសប៊ុកបន្ទាប់មករង់ចាំការចុចពេញចិត្តពីអ្នកប្រើប្រាស់ហ្វេសប៊ុក។
នោះគឺពួកគេហៅខ្លួនឯងថាជាសិល្បករត្រូល។ ពួកគេចូលចិត្តពាក្យ «ត្រូល» Troll Khmer,Troll Second-Hand,Troll Bestfriend។ ទំព័រទាំងនេះរីកសុសសាយរយៈពេលពីរឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ រូបមន្តធ្វើត្រូលមានលក្ខណៈសាមញ្ញគឺរករូបថត និងបន្ថែមការអធិប្បាយហើយបង្ហោះ។ ចំនួន «ពេញចិត្ត» ឥឡូវនេះអាចប្រជែងនឹងតារាល្បី និងអ្នកនយោបាយមួយចំនួនបាន។
សុភាព (ឈ្មោះដាក់ឲ្យ) ដឹកនាំក្រុមដែលមានសមាជិកបីនាក់លើទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់គាត់គឺ Troll Khmer។ គាត់ស្លៀកពាក់ស្អាតបាតនិយាយតិចៗហើយបានទទូចសុំមិនឲ្យបញ្ចេញឈ្មោះ។ លោកបានបន្តថា៖ «យើងមានអ្នកពេញចិត្ត ៣០០ ០០០ នាក់។ យើងត្រូវបន្តធ្វើឲ្យទំព័រនេះជាទំព័រគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍»។
ការបង្ហោះភាគច្រើន «មិនសមហេតុផលប្រើពាក្យកំប្លែងធម្មតា ឬរូបត្លុកតែម្តង។ សម្រង់ពាក្យមួយជាភាសាខ្មែរបានសរសេរថា៖ «មនុស្សខ្លះគ្មានសង្សារទេប្រហែលដោយសារវាសនាទេដោយសារតែមុខរបស់ឯង»។
ក្នុងការបង្ហោះដទៃទៀតគេត្រូលអំពីសង្គម អំពីប្រពៃណី ដោយមានអត្ថន័យពីរបែបហើយពេលខ្លះមិនមានភាពច្បាស់លាស់ទេរវាងនយោបាយ និងការកំប្លុកកំប្លែងលេងសើចសប្បាយ។ ឧទាហរណ៍ ក្នុងរូបបង្ហោះពីសាលារាជធានីស្តីពីសំរាមក្នុងទីក្រុងដែលមានបន្ថែមពាក្យ «ដំណោះស្រាយ» គឺតាមចាប់ក្រុមអ្នកបោសសំរាមម្តងម្នាក់ៗហើយពិន័យលើពួកគេ។
ការបង្ហោះនោះសួរបែបចំអកថា «តើសំរាមមួយគំនរថ្លៃប៉ុន្មាន?»។
សុភាព បានថ្លែងថា៖ «យើងបង្ហោះពីជីវិតប្រចាំថ្ងៃ។ ប្រសិនបើវាជារឿងសំខាន់ យើងរិះគន់ដើម្បីធ្វើឱ្យវាមានលក្ខណៈល្អប្រសើរជាងមុន»។
ការផលិតបែបកំប្លែងឡើងវិញ សុភាព ដែលមានអាយុ ២៤ ឆ្នាំបានបង្កើតទំព័រ Troll Khmer នៅឆ្នាំ ២០១១ ដែលជំរុញដោយសារទំព័រជាច្រើនដែលលោកបានឃើញពីប្រទេសដទៃទៀត។ លោកថ្លែងថាទំព័រលោកជាទំព័រទី ១ នៅកម្ពុជា។ ឥឡូវនេះលោកកំពុងប្រឈមនឹងការប្រកួតប្រជែងជាច្រើនដោយសារបច្ចុប្បន្នមានទំព័រត្រូលជាច្រើន។
វីរៈ (ឈ្មោះដាក់ឲ្យ) បានបំបែកខ្លួនចេញពីទំព័រ សុភាព រយៈពេលបីឆ្នាំមកហើយដើម្បីផ្តោតលើការធ្វើវីដេអូជាមួយនឹងមិត្តភក្តិរបស់លោកគឺ សុខជា (ឈ្មោះដាក់ឲ្យ)។ ទំព័ររបស់ពួកគេ Troll Khmer Tinfy ឥឡូវនេះកំពុងមានអ្នកពេញចិត្តកាន់តែច្រើនឡើង។
ពួកគេបានពន្យល់កាលពីថ្មីៗនេះថាវីដេអូបីនាទីរបស់ពួកគេជាញឹកញាប់បញ្ចូលសំឡេងបែបតារាហុងកុង Stephen Chow (ហៅទិនហ្វ៊ី)។ អ្នកទាំងពីរកំណត់ព្រំដែននៃរូបត្រូលរបស់ខ្លួន។ ពួកគេបានពិភាក្សាពីការបង្ហោះរូបភាពអ្នកល្បីលើបណ្តាញសង្គម និងសកម្មជននយោបាយ កញ្ញាធី សុវណ្ណថា ដោយអត្ថាធិប្បាយពីទម្ងន់របស់នាងតែពួកគេគិតថាវាអាចជាការប្រមាថដល់ស្ត្រីផ្សេងទៀត។ សុខជា បានលើកឡើងថា៖ «នៅមុនពេលយើងបានបង្ហោះយើងតែងតែគិតពីផលប៉ះពាល់នេះ»។
ប៉ុន្តែទំព័រផ្សេងទៀតមិនរួញរាទេ។ ទំព័រ Troll Second-Hand ដែលជាគណនីល្បីឈ្មោះមួយទៀតបានបង្ហោះរូបកញ្ញា ធី សុវណ្ណថា ហើយបន្ថែមពាក្យថា៖ «ខានជួបគ្នាយូរអូនបែកសាច់ជាងមុន»។
សុភាព បានថ្លែងថាទំព័រនេះល្បីខាងនយោបាយ។ ទំព័រនេះបាន «ត្រូល» រូបឥស្សរជនផ្សេងទៀតរួមទាំងអ្នកវិភាគ និងស្រាវជ្រាវបញ្ហាសង្គមលោក កែម ឡី សកម្មជនតវ៉ាប្រឆាំងនឹងលោក កឹម សុខា លោក ស្រីចំរើន ហើយថែមទាំងមានរូបលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន ផងដែរ។
សុភាព វីរៈ និង សុខជា ទាំងអស់គ្នាមិនបានបង្ហោះរូបរបស់បុគ្គលទេហើយបានលើកឡើងដូចគ្នាថាពួកគេប្រកាន់យកជំហរ «កណ្តាល» យ៉ាងរឹងមាំ។
ពេលទាក់ទងតាមហ្វេសប៊ុកបុរសម្នាក់ដែលកាន់ទំព័រ Troll Second-Hand ក៏បានបដិសេធផងដែរថាទំព័រនេះគ្មានគោលជំហរលើរឿងនយោបាយនោះទេ។ គាត់បានសរសេរថា៖ «ខ្ញុំគ្មានសម្ព័ន្ធនឹងគណបក្សណាមួយទេ។ ខ្ញុំគ្រាន់តែចង់ឱ្យមនុស្សមើលឃើញថាសង្គមនេះជាអ្វីប៉ុណ្ណោះ»។
ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាការបង្ហោះរបស់គាត់យ៉ាងហោចណាស់មានគោលដៅចំអកដល់បុគ្គល។ ក្នុងការបង្ហោះមួយមុខរបស់លោក ស្រី ចំរើន ត្រូវបានប្រៀបធៀបនឹងមុខសត្វអូដ្ឋ។ ក្នុងរូបបង្ហោះមួយទៀតដែលជារូបលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីចែកទឹកក្នុងតំបន់ជួបគ្រោះរាំងស្ងួតដែលបានសរសេរថា «របៀបដោះស្រាយទឹកគឺម្នាក់បានមួយធុង»។
លោកស្រី កែវ កូនីឡា អ្នកសរសេរទំព័រប្លុក និងជាអ្នកជំនាញបណ្តាញសង្គមបានចង្អុលបង្ហាញថាការបង្ហោះរូបត្លុកប្រភេទនេះ «បានបង្ហាញខ្លួននៅក្រោយការបោះឆ្នោតជាតិកាលពីឆ្នាំ ២០១៣។
លោកស្រីបានគិតថាការលេងសើចនេះគឺសម្រាប់ការចែករំលែកប៉ុន្តែមិនមែនដើម្បីការផ្លាស់ប្តូរទេ។ ក្នុងអ៊ីមែលមួយនាសប្តាហ៍នេះលោកស្រីបានបន្តថា៖ «សកម្មភាពនេះពិតជាល្បីលឿនព្រោះជារឿងលេងសើចហើយបានយកបញ្ហាធំៗមកលេងជាបញ្ហាធម្មតា។ គេមិនបានអំពាវនាវឲ្យធ្វើចំណាត់ការទេ»។
ករណីអ្នកគូរគំនូរបាត់ខ្លួន
អ្នកបង្ហោះរូបត្រូលលើបណ្តាញសង្គមនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាធ្វើការបង្ហោះអំពីបញ្ហាផ្សេងៗដែលបាននិងកំពុងកើតមាននៅកម្ពុជា។
យោងតាមលោកស្រី Sarah Jones Dickens ប្រវិត្តវិទូផ្នែកសិល្បៈនៅសាកលវិទ្យាល័យ Duke សហរដ្ឋអាមេរិកដែលធ្វើការស្រាវជ្រាវផ្តោតលើកម្ពុជាបានឲ្យដឹងថារូបត្លុកគឺជាសិល្បៈសំខាន់ក្នុងវប្បធម៌រូបសញ្ញានៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយ៉ាងតិច ២០០ ឆ្នាំកន្លងមកហើយ។ លោកស្រីបានចង្អុលបង្ហាញថាវាក៏អាចជាសិល្បៈសម្តែងក្នុងរោងកុនលើកញ្ចក់ទូរទស្សន៍ ឬក្នុងពិធីមង្គលការផងដែរ។
ប៉ុន្តែកន្លែងតែមួយដែលសិល្បៈរូបត្លុកជាប់គាំងនៅកម្ពុជានោះគឺនៅលើកាសែត ឬទស្សនាវដ្តី។ ពីរទសវត្សរ៍មុនដោយមានសារព័ត៌មានប្រឆាំងច្រើនរូបត្លុកបានរីកសាយភាយ។ នេះបើយោងតាមលោក Sebastian Strangio អ្នកនិពន្ធសៀវភៅចំណងជើងថាកម្ពុជារបស់ ហ៊ុន សែន។ ជាញឹកញាប់រូបត្លុកទាំងនោះប្រកាន់បក្ខពួក។ លោកបានពន្យល់ថារូបសាមញ្ញមានអំណាចពិសេសហើយឥឡូវនេះអ្នកគូររូបត្លុកអាចនឹងត្រូវគេប្តឹងថែមទៀតនៅកម្ពុជា។
លោក Michael Hayes សហស្ថាបនិកនៃកាសែត ភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ កាលពីថ្មីៗនេះបានរំឭកពីការបោះពុម្ពផ្សាយរូបត្លុកតែពីរប៉ុណ្ណោះក្នុងអំឡុងពេលលោកធ្វើការនៅភ្នំពេញ ប៉ុស្តិ៍។
នៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៩០ គាត់បាននិយាយថារូបត្លុកជារូបឆៅ រើសអើងជាតិសាសន៍ទៀតផង។ ក្នុងកាសែតមួយចំនួនឥស្សរជនមួយចំនួនមិនអាចប៉ះពាល់បានឡើយ។
លោកបានបញ្ជាក់តាមអ៊ីមែលថា៖ «កាសែតខ្មែរមួយចំនួនផ្សាយរូបត្លុកខ្លាំង។ រូបត្លុកមួយដែលខ្ញុំនៅចាំបានបង្ហាញរូប [សម្តេចកិត្តិព្រឹទ្ធបណ្ឌិត] ប៊ុនរ៉ានី មានដងខ្លួនជាជ្រូកពាក់មួកដួនវៀតណាម និងមានពាក់គ្រឿងអលង្ការពេញខ្លួន។ ខ្ញុំជឿថាការីនិពន្ធនៃកាសែតនេះត្រូវបានគេលួចធ្វើឃាតក្រោយមក»។
អ្នកគូររូបត្លុកល្បីបំផុតប្រហែលជាលោក អ៊ឹង ប៊ុនហៀង ដែលបានធ្វើអន្តោប្រវេសន៍ទៅប្រទេសអូស្ត្រាលីកាលពីឆ្នាំ ១៩៨០ ជាជនភៀសខ្លួន។ ដោយគូររូបត្លុកឱ្យកាសែតភាសាខ្មែរនៅបរទេសហើយក្រោយមកលើបណ្ដាញសង្គមក្រោមឈ្មោះ «សាក់ក្រវា» លោកមិនប្រណីដៃឡើយចំពោះលោក ហ៊ុន សែន ហើយថែមទាំងព្រះមហាក្សត្រទៀតផង។ លោកធ្លាប់បានប្រាប់លោក Jim Gerrand អ្នកថតខ្សែភាពយន្តអូស្រ្តាលីថា៖ «ប៊ិកខ្ញុំជាគ្រាប់មីស៊ីលហើយវាអាចផ្ទុះ»។
រូបត្លុកមួយចំនួនរបស់ ប៊ុនហៀង ជារូបរើសអើងជាតិសាសន៍គឺគាត់គិតតែអំពីការកាន់កាប់របស់វៀតណាមលើកម្ពុជាប៉ុន្តែលោកមានទេពកោសល្យពិសេសដែលមានគោលដៅនយោបាយគឺ គូររូបត្លុកគណបក្សកាន់អំណាច និងអំពើពុករលួយគាំទ្របក្សប្រឆាំង និងឆ្លុះបញ្ចាំងពីសោកនាដកម្មដែលអាចបង្ការបាន។
អ្នកគូររូបត្លុករូបនេះបានបន្តគូររូបត្លុករហូតដល់ទទួលមរណភាពនៅឆ្នាំ ២០១៤។ រូបត្លុកខ្លាំងបំផុតរបស់លោកគឺរិះគន់បែបលេងសើចចំពោះគ្រប់តួអង្គទាំងអស់ដូចរូបត្លុកដែលលោកបានគូរកាលពីក្នុងអំឡុងពេលបោះឆ្នោតឆ្នាំ ២០១៣ ជាដើម។
នៅកម្ពុជាអ្នកគូររូបដូចលោក អ៊ឹម សុខា ឬ សេន សាម៉ុនតារា បានធ្វើការឲ្យកាសែតជាច្រើននៅពេលដំណាលគ្នា និងធ្វើការឲ្យអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលផងដែរ។
លោក សាម៉ុន តារា ធ្លាប់គូររូបឥស្សរជននយោបាយឲ្យកាសែត Cambodge Soir។ ឥឡូវនេះគាត់គូរសៀវភៅអំពីការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ។
លោកបាននិយាយកាលពីខែមុនថា៖ «កាសែតមិនមានរូបភាពដែលរិះគន់ទៅលើរដ្ឋាភិបាលដូចមុនទៀតទេ។ ឥឡូវនេះអ្នកគូររូប គូរសម្រាប់ប្រើក្នុងវីដេអូហ្គេម»។
ពុំមានអ្នកគូររូបទទួលបានការបណ្តុះបណ្តាលនៅក្នុងវគ្គសារព័ត៌មានទេទោះបីជាថ្នាក់បង្រៀនបានលើកឡើងពីសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ និងកិច្ចការពារក៏ដោយ។
លោក មឿន ឈានណារិទ្ធ សាស្រ្តាចារ្យនៅដេប៉ាតឺម៉ង់ផ្សព្វផ្សាយ និងទំនាក់ទំនង នៅសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញបានថ្លែងថា៖ «មនុស្សនៅតែចាប់អារម្មណ៍លើរូបត្លុកប៉ុន្តែឥឡូវនេះមានមនុស្សតិចតួចណាស់ដែលអាចគូរបាន។ វាត្រូវមានទេពកោសល្យ និងជំនាញដែលបង្រៀនមិនបានទេ»។
អ្នកគូររូបទី ១ នៅកម្ពុជា
ប្រពៃណីរូបត្លុកនៅកម្ពុជាមានអាយុកាលចាប់ពីកំណើតនៃកាសែតភាសាខ្មែរ។ កាសែត នគរវត្ត គឺជាកាសែតដំបូងគេនៅកម្ពុជាដែលបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ ១៩៣៦ ទោះបីជាកាសែតនេះបានដំណើរការបានតែ ៦ ឆ្នាំក៏ដោយ។
រូបត្លុកត្រូវបានគេបោះពុម្ពផ្សាយក្រោមការគាំទ្ររបស់សម្តេច សីហនុ នៅពាក់កណ្តាលទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៥០ និង ១៩៦០ យោងតាមលោក John Marston ដែលចងក្រងប្រវត្តិអ្នកគូររូបម្នាក់នៅកម្ពុជានៅចុងទស្សវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៩០។ លោក Marston បានកត់សម្គាល់ថា៖ «រូបត្លុកគឺជាវិធីសម្តែងការរិះគន់ដែលគេចូលចិត្តប្រើព្រោះគេអាចបកស្រាយបានច្រើនរបៀប»។ រូបត្លុកដំបូងជាច្រើនបានរិះគន់គ្រប់យ៉ាងស្របនឹងនយោបាយរបស់ សម្តេច សីហនុ។
ប៉ុន្តែស្នាដៃមួយចំនួននៃអ្នកសិល្បៈដូច លោក ហ៊ុយ ហែម និងលោក ញឹកឌឹម បានបង្ហាញពីទស្សនៈឯករាជ្យដែលក្រោយមកបានជំរុញទឹកចិត្តអ្នកគូររូបដូចលោក អ៊ឹង ប៊ុនហៀង។ សេរីភាពមានកាន់តែខ្លាំងឡើងសម្រាប់អ្នកគូររូបត្លុកនយោបាយនៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៧០ នៅពេលដែលគោលនយោបាយរបស់រដ្ឋរងការរិះគន់យ៉ាងងាយ។ តែជាអកុសលច្បាប់ចម្លងបោះពុម្ពនៃកាសែតទាំងនេះតិចតួចបំផុតអាចឆ្លងផុតពីភាពវឹកវរនៃសង្គ្រាម។ (សូម្បីតែលោកស្រី Dickens នៃសាកលវិទ្យាល័យ Duke មិនអាចរកបានច្បាប់ចម្លងណាមួយក្នុងអំឡុងពេលលោកស្រីធ្វើការស្រាវជ្រាវ) ទេ។
ដោយកាសែតវិលមកវិញក្នុងឆ្នាំ ១៩៨០ សិល្បករភាគច្រើនធ្វើតាមអ្នកកាន់អំណាច និងស្របតាមខ្សែបន្ទាត់បក្ស។
ចំពោះលោក Strangio ការក្តោបសារព័ត៌មានដោយគណបក្សកាន់អំណាចបានធ្វើឲ្យបាត់រូបត្លុក។ លោកបានបញ្ជាក់ថា៖ «កាសែតនៅកម្ពុជាត្រូវចងជាប់ដោយនយោបាយដែលពុំទុកចន្លោះណាសម្រាប់រូបត្លុកឡើយ»។
ម៉ាស់អនាមិក
រូបត្លុកលេងសើចត្រូវបានបង្ហោះលើប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិតក្រោមជនដែលមិនបញ្ចេញឈ្មោះ។ ចំពោះអ្នកធ្វើត្រូល ការលាក់បាំងអត្តសញ្ញាណគឺជាផ្នែកមួយនៃការលេងសើចកំប្លែង។ វីរៈ និង សុខជា បានពាក់ម៉ាស់របស់ខ្លួនក្នុងពេលជួបផ្ដល់បទសម្ភាសជាមួយនឹងភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍។ វាអាចជួយសម្រួលដល់ទស្សនៈថារូបត្លុកប្រភេទនេះគឺជារូបធ្វើឡើងដោយប្រជាជន និងសម្រាប់ប្រជាជន។
ប៉ុន្តែវាក៏ដោយសារការប្រុងប្រយ័ត្នផងដែរ។ គេហទំព័រជាច្រើនដែលផ្សាយព័ត៌មានដូចជា Ki-Media - ដែលធ្លាប់ផ្សាយរូបត្លុកមានមូលដ្ឋាននៅបរទេសដែលមានសុវត្ថិភាពពីការគំរាម ឬបណ្តឹងផ្សេងៗ។ តែនៅប្រទេសកម្ពុជាវិញពាក្យបណ្តឹងនៅតែជាបញ្ហាគំរាម។
សំណៅដំបូងនៃសេចក្តីព្រាងច្បាប់ស្តីពីឧក្រិដ្ឋកម្មលើប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិតដ៏ចម្រូងចម្រាសនៅកម្ពុជាបានដាក់បញ្ចូលទោសជាប់ពន្ធនាគារសម្រាប់មាតិកាលើអនឡាញណាដែលត្រូវបាន «ចាត់ទុកថាបំផ្លាញនូវតម្លៃ និងវប្បធម៌សង្គម» រាប់ទាំងការបង្ហាញណាដែលអាចបង្កើតជាគំរូប្រវត្តិសាស្រ្តដូចជា ករណី «ការរួមភេទរវាងមនុស្ស និងសត្វ» ជាដើម។
បញ្ញតិ្តនោះគឺមាត្រា ២៨ មិនបានលេចចេញក្នុងសេចក្តីព្រាងច្បាប់ចុងក្រោយបំផុតដែលភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ បានទទួលទេទោះបីជាមាត្រានេះអាចត្រូវបានដាក់ចូលវិញនៅពេលក្រសួងមហាផ្ទៃត្រួតពិនិត្យឡើងវិញក៏ដោយ។
យោងតាម សុភាព បានឲ្យដឹងថាឥឡូវនេះអ្នកកាន់ទំព័រមួយចំនួនជួបគ្នាផ្ទាល់ក្នុងវគ្គបណ្តុះបណ្តាលចំនួនពីរវគ្គស្តីពីច្បាប់។ វាជាមូលហេតុដែលទំព័រច្រើនមិនបានរិះគន់បុគ្គល។
សុខជា បានឲ្យដឹងថា៖ «បើយើងបង្ហោះរូបឥស្សរជនណាម្នាក់វាអាចករណីបរិហារកេរ្តិ៍»។
ប៉ុន្តែពេលនេះអ្នកសង្កេតការណ៍ដូចលោកស្រី កូនីឡា មើលឃើញមានហានិភ័យតិចតួចទេ។ លោកស្រីបានថ្លែងថា៖ «ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាគួរតែមានសិទ្ធិលេងសើចពីរឿងដែលពួកគេឆ្លងកាត់ក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ»។
ចំពោះកេរដំណែលរបស់ពួកគេ Sebastian Strangio កត់សម្គាល់ឃើញថាទំព័រត្រូលគឺជារូបត្លុកនយោបាយសម័យទំនើប។ លោកបានលើកឡើងថា៖ «អ្វីដែលអ្នកមើលឃើញលើបណ្ដាញសង្គមគឺជាការបញ្ចេញមតិឆៅប៉ុន្តែជាការលេងសើច [ចំពោះអ្នកកាន់អំណាច]។ វាពិតជាផ្តល់លំហសម្រាប់ការអត្ថាធិប្បាយបែបនេះដែលលែងមាននៅក្នុងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយរបស់កម្ពុជាទៀតហើយ»។
ប៉ុន្តែនិន្នាការនៃការផ្លាស់ប្តូរបានកើតមានយ៉ាងឆាប់រហ័ស។ វីរៈ និង សុខជា កំពុងពិចារណាពីគម្រោងឯករាជ្យ។ សុភាព ម្ចាស់ដើមនៃទំព័រ Troll Khmer កំពុងគិតពីអ្វីដែលងាយស្រួលថែមទៀត។ លោកកំពុងប្រមូលព័ត៌មានហើយបង្ហោះលើទំព័រមួយទៀត។ លោកបន្ដថា៖ «ខ្ញុំចង់ដូច FreshNews។ ខ្ញុំកំពុងសរសេរកម្មវិធីអែប»៕ TK
Audrey Wilson និង មួង វណ្ណឌី