ដោយ សាន សែល RFA 2016-10-22
កិច្ចព្រមព្រៀងនៅទីក្រុងប៉ារីស អំពីបញ្ហាកម្ពុជា ឬហៅជាទូទៅថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស គឺជាដំណោះស្រាយនាំសន្តិភាពដើម្បីបញ្ចប់សង្គ្រាមស៊ីវិលផ្ទៃក្នុងរយៈពេល ២ទសវត្សរ៍ នៅប្រទេសកម្ពុជា។ ក៏ប៉ុន្តែស្ថានភាពសន្តិភាពនៅប្រទេសកម្ពុជា នៅពេលបច្ចុប្បន្ន ត្រូវបានគេវាយតម្លៃផ្សេងគ្នា។
កិច្ចព្រមព្រៀងនេះ ត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១។ ២៣ តុលា ២០១៦ នេះ វាមានអាយុកាល ២៥ឆ្នាំ ឬស្មើនឹង ១ ភាគ ៤ នៃសតវត្ស។
ក្រោមការសម្របសម្រួលរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ ជាក្ដីសង្ឃឹមថ្មីរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា។ ក្ដីសង្ឃឹមនៃសន្តិភាព យុត្តិធម៌ ប្រជាធិបតេយ្យដែលកម្ពុជា បានបាត់បង់ក្នុងសម័យសង្គ្រាម។
ដើម្បីធានានូវពន្លកនៃក្ដីសង្ឃឹមខ្ពស់ទាំងនេះ ប្រទេសកម្ពុជា បានសន្យានៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ដោយការគោរព ការពារ និងប្រតិបត្តិតាមសិទ្ធិមនុស្ស សេរីភាពជាមូលដ្ឋាននៅកម្ពុជា។
កិច្ចព្រមព្រៀងនេះឯង ដែលនាំឲ្យមានការបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មី ដែលត្រូវអនុលោមតាមប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស និងការបោះឆ្នោតតាមកាលកំណត់ដោយសេរី និងយុត្តិធម៌។ ការបោះឆ្នោតឆ្នាំ១៩៩៣ ជាការចាប់ផ្ដើមនូវដំណើរផ្លាស់ប្ដូរទៅរកប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា។
អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លោក សុខ ឥសាន ទទួលស្គាល់ថា កិច្ចព្រមព្រៀងនេះបង្កើតនូវរដ្ឋធម្មនុញ្ញមួយមានលក្ខណៈគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ៖ «»។
បណ្ឌិត ផាក ខ្យុង សេអូ (Park Kyung-seo) សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សនៃសកលវិទ្យាល័យដុងហ្គុគ (dongguk university) នៃប្រទេសកូរ៉េ ដែលធ្លាប់ធ្វើការនៅប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងទសវត្ស១៩៨០ និង១៩៩០ បានវិលត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ រយៈពេលជិត ២០ឆ្នាំក្រោយ។
លោកយល់ថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ជាសញ្ញាបញ្ចប់ជម្លោះនៅកម្ពុជា តែសន្តិភាពត្រូវការការប្ដេជ្ញាធានាការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្សដែលជាធាតុសំខាន់សម្រាប់ស្ថិរភាពប្រជាធិបតេយ្យ។
អង្គការសង្គមស៊ីវិលដែលជាភាគីសំខាន់ ត្រូវបានធានាដោយភាគីជាតិ និងអន្តរជាតិ ចំនួន ១៨ប្រទេស រួមនឹងអង្គការសហប្រជាជាតិ ដែលជាហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស។
មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់នៃសង្គមស៊ីវិលផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សជាតិ និងអន្តរជាតិ អះអាងនៅថ្ងៃទី១៩ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៦ ក្នុងសន្និសីទអន្តរជាតិស្ដីពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសថា បរិយាកាសសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា កំពុងតានតឹង និងធ្លាក់ចុះ។ ការលើកឡើងនេះ សំដៅលើការប្រើប្រាស់តុលាការ និងការបង្កើតច្បាប់ដើម្បីបំបិទសិទ្ធិ និងគំរាមកំហែងសង្គមស៊ីវិល សកម្មជន មេដឹកនាំសហគមន៍ ពលរដ្ឋ និងបក្សប្រឆាំង។
ជាការឆ្លើយតប លោក សុខ ឥសាន ថា នេះមិនឆ្លុះបញ្ចាំងពីការពិតនោះទេ។ លោកថា កម្ពុជា បច្ចុប្បន្ន មានស្ថិរភាព និងសន្តិភាពពេញលេញ។
ទោះបីជាយ៉ាងណា តំណាងការិយាល័យឧត្ដមស្នងការអង្គការសហប្រជាជាតិ ទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សប្រចាំកម្ពុជា អ្នកស្រី វ៉ាន់ហ៊ី លី (Wan-Hea Lee) មានប្រសាសន៍ថា សន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប៉ារីស សម្រាប់កម្ពុជា គឺដូចជាគម្រោងមួយដែលមិនទាន់បញ្ចប់ គឺមានរឿងរ៉ាវជាច្រើនទៀតដែលត្រូវធ្វើ។ អ្នកស្រីបញ្ជាក់ថា ការមិនមានសង្គ្រាមក្នុងប្រទេស មិនមែនមានន័យថា ប្រទេសមានសន្តិភាពនោះទេ ខណៈប្រជាពលរដ្ឋបាត់បង់ទំនុកចិត្តលើប្រព័ន្ធតុលាការ និងភាពទន់ខ្សោយនៃវប្បធម៌រិះគន់ដើម្បីស្ថាបនា។
ប្រធានក្រុមតំណាងរាស្ត្របក្សប្រឆាំង លោក សុន ឆ័យ មានប្រសាសន៍ថា រយៈពេល ២៥ឆ្នាំមកនេះ រដ្ឋាភិបាលគិតគូរពីយុទ្ធសាស្ត្ររក្សាអំណាចជាជាងពង្រឹងការអភិវឌ្ឍ និងបង្កើតសុភមង្គលរបស់ពលរដ្ឋ។ លោកចង់ឃើញការពង្រឹងស្ថាប័នមូលដ្ឋានឲ្យមានឯករាជភាពពិតប្រាកដ៖ «»។
ខណៈសមាជិករបស់ខ្លួនដែលបានធ្វើសកម្មភាពខ្លាំងក្លា ត្រូវបានគេចាប់ដាក់ពន្ធនាគារបន្តបន្ទាប់ លោក សុន ឆ័យ មានទំនុកចិត្តលើមធ្យោបាយចរចា និងការតស៊ូមតិ។
ក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចផ្លូវការរបស់អ្នករាយការណ៍ពិសេសផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ រយៈពេល ១០ថ្ងៃនៅកម្ពុជា អ្នកស្រី រ៉ូណា ស្មីត (Rhona Smith) រិះគន់ពីការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស។ អ្នកស្រីរម្លឹកថា ប្រទេសកម្ពុជា មានកាតព្វកិច្ចត្រូវតែរៀបចំប្រទេសនេះឲ្យក្លាយជាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យសេរី មានប្រព័ន្ធតុលាការឯករាជ្យ និងត្រូវគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងសេរីភាពផ្សេងៗទៀតសម្រាប់ពលរដ្ឋកម្ពុជា។
សន្និសីទអន្តរជាតិស្ដីពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស នៅទីក្រុងភ្នំពេញ កាលពីថ្ងៃទី១៩ ខែតុលា បញ្ជាក់ថា ខួបទី២៥ នៃការចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ គឺជាពេលវេលាត្រូវពិនិត្យមើលឡើងវិញដោយម៉ត់ចត់លើស្ថានការណ៍បច្ចុប្បន្ននៅកម្ពុជា ដែលដើរផ្ទុយពីកិច្ចព្រមព្រៀង។ សន្និសីទនេះ ថាជាការសំខាន់ដែលត្រូវរកមធ្យោបាយឲ្យកម្ពុជា ត្រឡប់ទៅរកមាគ៌ាប្រជាធិបតេយ្យ សិទ្ធិមនុស្ស យុត្តិធម៌សង្គម និងការអភិវឌ្ឍដោយចិរភាព។
តាមរយៈបទពិសោធន៍របស់ប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូង ដែលធ្លាប់ឆ្លងសង្គ្រាមស៊ីវិលដូចកម្ពុជា បណ្ឌិត ផាក ខ្យុង សេអូ យល់ថា ប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិមនុស្ស គឺគ្រឹះពីរសំខាន់សម្រាប់ស្ថិរភាព និងសន្តិភាពសង្គម ដែលនាំឲ្យមានការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងពាណិជ្ជកម្មនៅកូរ៉េ។ បណ្ឌិត ផាក ខ្យុង សេអូ ស្នើឲ្យរដ្ឋាភិបាលធានាសេរីភាពសង្គមស៊ីវិល និងការគោរពសេរីភាពបញ្ចេញមតិ សេរីភាពប្រមូលផ្ដុំ និងសេរីភាពចូលរួម៕