Image may be NSFW.
Clik here to view.
ដោយ យាង សុជាមេត្តា RFA 2016-05-18
ភ្លាមៗក្រោយពីក្រុមសង្គមស៊ីវិលប្រកាសថា នឹងធ្វើយុទ្ធនាការជារៀងរាល់ថ្ងៃច័ន្ទ ចាប់ពីថ្ងៃទី៩ ឧសភា ដោយស្លៀកពាក់ពណ៌ខ្មៅ ដើម្បីទាមទារឲ្យតុលាការដោះលែងសកម្មជនការពារសិទ្ធិមនុស្ស និងមន្ត្រី គ.ជ.ប មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលបានចេញមុខប្រកាសចោទប្រកាន់ក្រុមសង្គមស៊ីវិលទាំងនោះ ថាប៉ុនប៉ងរៀបចំបង្កើតឲ្យមានបដិវត្តន៍ពណ៌ដើម្បីផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាល។
ភ្លាមៗនោះដែរ ក្រសួងមហាផ្ទៃ បានចេញសេចក្តីណែនាំឲ្យអាជ្ញាធរគ្រប់លំដាប់ថ្នាក់ ត្រៀមលក្ខណៈឃ្លាំមើល និងចាត់វិធានការទប់ស្កាត់រាល់សកម្មភាពប្រមូលផ្តុំរបស់សង្គមស៊ីវិល និងពលរដ្ឋ។
តើយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅ ពិតជាសកម្មភាពផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលឬយ៉ាងណា?
នេះមិនមែនជាលើកទីមួយទេ ដែលរដ្ឋាភិបាលដឹកនាំដោយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន លើកយកពាក្យបដិវត្តន៍ពណ៌មកប្រើ ដើម្បីចោទប្រកាន់ទៅលើក្រុមដែលប្រមូលផ្តុំតវ៉ាទាមទារ ឬប្រឆាំងអ្វីមួយ ថាជាក្រុមប៉ុនប៉ងធ្វើបដិវត្តន៍ពណ៌ប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាល។
គេនៅចាំបានថា នៅក្រោយការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣ ពេលដែលគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដឹកនាំឲ្យមានបាតុកម្មនៅទីលានប្រជាធិបតេយ្យប្រឆាំងទៅនឹងលទ្ធផលបោះឆ្នោត និងទាមទារឲ្យរាប់សន្លឹកឆ្នោតឡើងវិញ ការប្រមូលផ្តុំតវ៉ាទាមទារនោះមិនយូរប៉ុន្មាន ក៏ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលចោទប្រកាន់បក្សប្រឆាំងថា មានចេតនាបង្កើតឲ្យមានបដិវត្តន៍ពណ៌ដោយយកគំរូតាមប្រទេសមួយចំនួនក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ដើម្បីផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាល លោក ហ៊ុន សែន។ ការចោទប្រកាន់នេះ នៅទីបំផុតឈានដល់រដ្ឋាភិបាលប្រើកម្លាំងបង្ក្រាប និងបំបែកការប្រមូលផ្តុំរបស់អ្នកគាំទ្របក្សប្រឆាំង ឲ្យរត់ទីណាត់ទីណែងសឹងមិនទាន់ចេញពីទីលានប្រជាធិបតេយ្យនៅដើមឆ្នាំ២០១៤ បើទោះជាទីលានប្រជាធិបតេយ្យនោះ រដ្ឋាភិបាលអះអាងថា បង្កើតឡើងដើម្បីធ្វើជាកន្លែងសម្រាប់ឲ្យពលរដ្ឋប្រមូលផ្តុំធ្វើការតវ៉ាក្តី។
មួយថ្ងៃមុនពេលសមត្ថកិច្ចបំបែកការប្រមូលផ្តុំអ្នកគាំទ្របក្សប្រឆាំងនៅទីលានប្រជាធិបតេយ្យ សមត្ថកិច្ចរដ្ឋាភិបាលបានលើកកម្លាំងចុះបង្ក្រាបយ៉ាងចាស់ដៃការប្រមូលផ្តុំរបស់កម្មកររោងចក្រ ដើម្បីទាមទារការដំឡើងប្រាក់ខែនៅក្បែរសួនឧស្សាហកម្មកាណាឌីយ៉ា លើកំណាត់ផ្លូវវ៉េងស្រេង។ ក្រោយព្រឹត្តិការណ៍បង្ក្រាបនោះ កម្មករចំនួន ៤នាក់ ត្រូវបានសមត្ថកិច្ចបាញ់សម្លាប់ ហើយយុវជនម្នាក់ឈ្មោះ ខឹម សុផាត បានបាត់ខ្លួនរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ។
ក្រោយមក មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលអះអាងថា ការចុះបង្ក្រាបនោះ គឺជាផ្នែកមួយនៃការទប់ស្កាត់កុំឲ្យមានបដិវត្តន៍ពណ៌កើតឡើង។ រដ្ឋាភិបាលក៏បាននិយាយចោទប្រកាន់ផ្សារភ្ជាប់ការតវ៉ារបស់កម្មករនៅពេលនោះ ថាកើតឡើងដោយសារតែមានការញុះញង់របស់បក្សប្រឆាំង ដោយហេតុថា បក្សប្រឆាំងបានថ្លែងសន្យាថា នឹងដំឡើងប្រាក់ខែកម្មករឲ្យដល់ ១៦០ដុល្លារក្នុងមួយខែ នៅពេលបក្សប្រឆាំងឈ្នះឆ្នោត។ ទាំងនេះនៅមិនទាន់រាប់បញ្ចូលសកម្មភាពចុះត្រួតពិនិត្យ និងធ្វើរដ្ឋបាលរបស់អាជ្ញាធររាជធានីភ្នំពេញ នៅវត្តព្រះសង្ឃខ្មែរក្រោមសាមគ្គីរង្សី ក្នុងសង្កាត់ស្ទឹងមានជ័យ នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៥។ ការចុះត្រួតពិនិត្យកាលណោះ ក្រោយពីមន្ត្រីសាលាក្រុងថ្លែងចាត់ទុកវត្តសាមគ្គីរង្សី ថាជាតំបន់អបគមន៍មួយនៅចំកណ្ដាលទីក្រុង។
ជាបន្តបន្ទាប់មកទៀត គេកត់សម្គាល់ឃើញថា មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលតែងយកពាក្យបដិវត្តន៍ពណ៌មកប្រើ នៅពេលមានក្រុមណាមួយរៀបចំធ្វើយុទ្ធនាការទាមទារអ្វីមួយដែលពួកគេគិតថា រដ្ឋាភិបាលធ្វើមិនត្រឹមត្រូវ។
ជាក់ស្តែង បើទោះបីជាក្រុមសង្គមស៊ីវិល និងពលរដ្ឋដែលចូលរួមក្នុងយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅ ធ្វើសកម្មភាពប្រមូលផ្តុំគ្នាដោយសន្តិវិធី គ្មានអំពើហិង្សាក្តី ប៉ុន្តែយុទ្ធនាការរបស់ពួកគេ តែងត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលចាត់ទុកថាជាគ្រោះថ្នាក់សម្រាប់សង្គម និងបានចាត់វិធានការរារាំងមិនឲ្យមានការប្រមូលផ្តុំឡើយ។
នៅថ្ងៃទី៩ ឧសភា ដែលជាថ្ងៃចាប់ផ្ដើមនៃយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅ មន្ត្រីការពារសិទ្ធិមនុស្ស និងសហគមន៍ដីធ្លីសរុប ៨នាក់ ក្នុងនោះក៏មានជនបរទេស ២នាក់ផង ត្រូវបានសមត្ថកិច្ចឃាត់ខ្លួនសួរនាំស្ទើរពេញមួយថ្ងៃ មុននឹងដោះលែងឲ្យមានសេរីភាពវិញ។ ដោយឡែកនៅថ្ងៃទី១៦ ឧសភា ដែលជាសប្ដាហ៍ទីពីរនៃយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅ ស្ត្រីសកម្មជនដីធ្លីចំនួន ៥នាក់ទៀត ក៏ត្រូវបានសមត្ថកិច្ចឃាត់ខ្លួនសួរនាំដូចគ្នា មុននឹងដោះលែងវិញ។
ចំណាត់ការរបស់សមត្ថកិច្ច តាមមើលទៅអាចនៅមានតទៅទៀត ព្រោះថា បន្ថែមទៅលើបទបញ្ជារបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន កាលពីថ្ងៃទី១២ ឧសភា បានចេញមុខប្រកាសប្រឆាំងដាច់ណាត់សកម្មភាពទាំងឡាយណាដែលរដ្ឋាភិបាលចាត់ទុកថា បង្កអសន្តិសុខ និងអស្ថិរភាពដល់សង្គម។ លោក ហ៊ុន សែន ថ្លែងថា ទោះក្នុងតម្លៃណាក៏ដោយ រដ្ឋាភិបាលត្រូវតែរក្សាសន្តិភាពឲ្យបាន ព្រោះថា សន្តិភាពដែលកម្ពុជា ទទួលបាននៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះ មិនមែនជារឿងងាយស្រួលឡើយ។ លោក ហ៊ុន សែន ថែមទាំងព្រមានអ្នកចេញលុយបោះពុម្ពអាវយឺតពណ៌ខ្មៅចែកចាយអ្នកចូលរួម ឲ្យបញ្ឈប់សកម្មភាពមនុស្សធម៌របស់ខ្លួនទៀតផង។
តាមរយៈបទបញ្ជាដាច់ណាត់របស់ប្រមុខរដ្ឋាភិបាលដូចនេះ គេអាចសន្និដ្ឋានបានថា សមត្ថកិច្ចថ្នាក់ក្រោម នឹងមិនបន្ធូរដៃឲ្យសង្គមស៊ីវិល និងពលរដ្ឋប្រមូលផ្តុំធ្វើយុទ្ធនាការងាយស្រួលនោះទេ ប៉ុន្តែនេះក៏មិនមានអ្វីជារឿងចម្លែកនោះដែរ ព្រោះថា កន្លងមកឲ្យតែមានបញ្ជាពីលោក ហ៊ុន សែន តើមន្ត្រីថ្នាក់ក្រោមជាតិណាទៅដែលមិនហ៊ានធ្វើតាមនោះ?
មកដល់ចំណុចនេះ សំណួរសួរថា តើអ្នកធ្វើយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅ ដែលអ្នកចូលរួមមានតែសម្លៀកបំពាក់ពណ៌ខ្មៅ និងកាន់បដានៅក្នុងដៃ អាចបង្កទៅជាសង្គ្រាមផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលដូចការចោទប្រកាន់បានដែរឬទេ?
ដើម្បីផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលមួយដែលមានកងកម្លាំងក្តាប់ណែនដៃតាំងពីថ្នាក់លើដល់ថ្នាក់ក្រោមដូចបច្ចុប្បន្ន វាទាមទារឲ្យមានការរៀបចំរចនាសម្ព័ន្ធរឹងមាំខ្លាំងណាស់ គឺត្រូវមានកងកម្លាំង មានអាវុធយុទ្ធភណ្ឌ មានជំនួយបច្ចេកទេស ថវិកា ឬត្រូវមានប្រទេសរឹងមាំអាចពឹងពាក់បានជាបង្អែកនៅពីក្រោយថែមទៀតផង។
ជាក់ស្តែង ដើម្បីផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលរបស់ខ្មែរក្រហមបាននៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ លោក ហ៊ុន សែន ដែលជាអតីតមេបញ្ជាការកងទ័ពជាន់ខ្ពស់របស់ខ្មែរក្រហមមួយរូបនៅតំបន់បូព៌ា រួមជាមួយគូកន ៤នាក់ផ្សេងទៀត បានរត់ចូលទៅកាន់ប្រទេសវៀតណាម នៅថ្ងៃទី២០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៧៧ ដើម្បីសុំឲ្យវៀតណាម ជួយផ្ដួលរំលំពួកខ្មែរក្រហម ដែលលោក ហ៊ុន សែន ចាត់ទុកថាជារបបមួយខ្មៅងងឹតយង់ឃ្នង ដោយសារតែកាប់សម្លាប់ និងធ្វើបាបពលរដ្ឋខ្លួនឯងមិនត្រាប្រណី។
ក្រោយពីមានការទុកចិត្តពីមេដឹកនាំវៀតណាម ហើយ នៅក្នុងទឹកដីវៀតណាម លោក ហ៊ុន សែន មានឱកាសកសាងកម្លាំងទ័ពដែលភាគច្រើនជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលរត់គេចទៅវៀតណាម ដោយសារការធ្វើបាបរបស់ខ្មែរក្រហម។ នៅទីបំផុត ដោយសារតែមានជំនួយអាវុធយុទ្ធភណ្ឌ ជំនួយបច្ចេកទេស ថវិកា និងមានកម្លាំងជំនួយពីកងទ័ពវៀតណាម ដែលមានអតីតសហភាពសូវៀត ជាខ្នងបង្អែកដ៏រឹងមាំនៅពីក្រោយផង កងទ័ពវៀតណាម អមដោយកងកម្លាំងតស៊ូរបស់ខ្មែរ បានចូលឈ្លានពានផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលខ្មែរក្រហម ហើយបានក្ដោបក្ដាប់ទីក្រុងភ្នំពេញនៅថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩។ ពេលនោះ បើគ្មានរចនាសម្ព័ន្ធយោធារឹងមាំត្រឹមត្រូវ បើគ្មានគ្រឿងសព្វាវុធ និងគ្មានជំនួយពីប្រទេសវៀតណាម ទេ កងកម្លាំងខ្មែរដែលលោក ហ៊ុន សែន បានកសាង ប្រហែលជាមិនអាចផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលខ្មែរក្រហមបានឡើយ។
ងាកមកមើលយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅវិញ នរណាក៏ដឹងដែរថា យុទ្ធនាការនេះត្រូវបានសង្គមស៊ីវិលរៀបចំឡើងក្រោយពីមន្ត្រីការពារសិទ្ធិមនុស្ស ៤នាក់ និងមន្ត្រីនៃគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ដែលជាអតីតមន្ត្រីការពារសិទ្ធិមនុស្សដែរនោះ ត្រូវបានតុលាការចាប់ឃុំខ្លួន។
ខុសពីពេលដែលលោក ហ៊ុន សែន រត់ទៅឲ្យវៀតណាម ជួយ យុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅ ប្រហែលជាធ្វើឡើងដោយក្រុមសង្គមស៊ីវិល និងមានការចូលរួមពីពលរដ្ឋសុទ្ធសាធ។ គណបក្សប្រឆាំងក៏មិនឮមាត់គាំទ្រ ឬមិនគាំទ្រនោះដែរ។ ក្រៅពីនេះ ក៏មិនឃើញមានការញុះញង់ចាក់ដោតរបស់ប្រទេសណាមួយនោះដែរ។ ស្ថានទូតអាមេរិក ប្រចាំកម្ពុជា បានបញ្ជាក់ប្រាប់រដ្ឋាភិបាលច្បាស់ហើយថា បើទោះជាអាមេរិក គាំទ្រសកម្មភាពសង្គមស៊ីវិលនៅកម្ពុជា ក៏ដោយ អាមេរិក មិនបាននៅពីក្រោយ ឬញុះញង់ឲ្យមានយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅនេះឡើយ។
បើនិយាយពីអាវុធយុទ្ធភណ្ឌវិញ អាវុធសំខាន់បំផុតរបស់អ្នករៀបចំយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅ គឺគ្មានអ្វីក្រៅតែពីអាវយឺតពណ៌ខ្មៅ និងបដាទាមទារនោះទេ។ អាវុធទាំងអស់នេះ ប្រាកដណាស់គេមិនអាចយកទៅប្រយុទ្ធ ឬតតាំងជាមួយសមត្ថកិច្ចរដ្ឋាភិបាលដែលមានសុទ្ធតែអាវុធទំនើបៗគ្រប់ដៃនោះទេ។ បើនិយាយពីជំនួយវិញ តាំងពីមានយុទ្ធនាការនោះមក មិនទាន់ឃើញមានប្រទេសណាមួយចេញមុខប្រកាសផ្តល់ជំនួយ ឬអាវុធឲ្យអ្នកធ្វើយុទ្ធនាការឡើយ គឺប្រហែលមានតែអ្នកផ្តល់ជំនួយបោះពុម្ពអាវយឺតពណ៌ខ្មៅចែកចាយឲ្យអ្នកចូលរួមប៉ុណ្ណោះ ហើយរឿងនេះ សូម្បីតែលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ខ្លួនឯងក៏បានដឹងច្បាស់រួចហើយដែរ។
តាមរយៈទឡ្ហីករណ៍ទាំងអស់នេះ វាពិបាកឲ្យគេជឿណាស់ថា យុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅ ដែលមានអ្នកចូលរួមសុទ្ធតែជាមន្ត្រីសង្គមស៊ីវិល ពលរដ្ឋសាមញ្ញ និងគ្មានការចូលរួមរបស់អង្គការចាត់តាំងនយោបាយ គ្មានរចនាសម្ព័ន្ធយោធាជាក់លាក់ អាចទៅផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលដែលមានបទពិសោធន៍ផ្នែកយោធា និងមានកម្លាំងទ័ពក្តាប់ណែនដៃដូចពេលបច្ចុប្បន្ននេះណាស់។
ចំពោះយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅនេះ អ្នកច្បាប់យល់ឃើញថា វាគឺជាសិទ្ធិសេរីភាពសម្ដែងមតិរបស់ពលរដ្ឋ។ ពួកគេថា សិទ្ធិនេះត្រូវបានធានាដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា និងសន្ធិសញ្ញាសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិនានាដែលកម្ពុជា ជារដ្ឋភាគី។ លើសពីនេះ ដោយសារតែការជួបជុំរបស់សង្គមស៊ីវិលធ្វើឡើងដោយសន្តិវិធី គ្មានអំពើហិង្សា ឬធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍អ្នកដទៃនោះ អ្នកចូលរួមធ្វើយុទ្ធនាការមិនបានរំលោភបំពានច្បាប់អ្វីឡើយ។
ជាការពិតណាស់ មានសន្តិភាពគឺជារឿងសំខាន់ ប៉ុន្តែអ្នកសិក្សាផ្នែកសន្តិភាពរកឃើញថា ដើម្បីឲ្យសង្គមមួយមានសន្តិភាពពេញលេញទៅបាន លុះណាតែពលរដ្ឋក្នុងសង្គមនោះមានសន្តិភាពទាំងផ្លូវកាយ និងផ្លូវចិត្ត ឬគេហៅម្យ៉ាងទៀតថា សន្តិភាពអវិជ្ជមាន និងសន្តិភាពវិជ្ជមាន។
សន្តិភាពអវិជ្ជមាន គឺសំដៅលើការដែលគ្មានសង្គ្រាម គ្មានអំពើហិង្សា គ្មានជម្លោះ ឬគ្មានការភ័យខ្លាច។ រីឯសន្តិភាពវិជ្ជមាន គឺសំដៅលើនីតិរដ្ឋ ការគោរពច្បាប់ យុត្តិធម៌សង្គម ការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច ការបែងចែកផលសេដ្ឋកិច្ចដោយសមធម៌ ការគោរពសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋ និងការលុបបំបាត់អំពើពុករលួយ បក្ខពួកនិយម ជាដើម៕
Clik here to view.
ដោយ យាង សុជាមេត្តា RFA 2016-05-18
ភ្លាមៗក្រោយពីក្រុមសង្គមស៊ីវិលប្រកាសថា នឹងធ្វើយុទ្ធនាការជារៀងរាល់ថ្ងៃច័ន្ទ ចាប់ពីថ្ងៃទី៩ ឧសភា ដោយស្លៀកពាក់ពណ៌ខ្មៅ ដើម្បីទាមទារឲ្យតុលាការដោះលែងសកម្មជនការពារសិទ្ធិមនុស្ស និងមន្ត្រី គ.ជ.ប មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលបានចេញមុខប្រកាសចោទប្រកាន់ក្រុមសង្គមស៊ីវិលទាំងនោះ ថាប៉ុនប៉ងរៀបចំបង្កើតឲ្យមានបដិវត្តន៍ពណ៌ដើម្បីផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាល។
ភ្លាមៗនោះដែរ ក្រសួងមហាផ្ទៃ បានចេញសេចក្តីណែនាំឲ្យអាជ្ញាធរគ្រប់លំដាប់ថ្នាក់ ត្រៀមលក្ខណៈឃ្លាំមើល និងចាត់វិធានការទប់ស្កាត់រាល់សកម្មភាពប្រមូលផ្តុំរបស់សង្គមស៊ីវិល និងពលរដ្ឋ។
តើយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅ ពិតជាសកម្មភាពផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលឬយ៉ាងណា?
នេះមិនមែនជាលើកទីមួយទេ ដែលរដ្ឋាភិបាលដឹកនាំដោយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន លើកយកពាក្យបដិវត្តន៍ពណ៌មកប្រើ ដើម្បីចោទប្រកាន់ទៅលើក្រុមដែលប្រមូលផ្តុំតវ៉ាទាមទារ ឬប្រឆាំងអ្វីមួយ ថាជាក្រុមប៉ុនប៉ងធ្វើបដិវត្តន៍ពណ៌ប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាល។
គេនៅចាំបានថា នៅក្រោយការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣ ពេលដែលគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដឹកនាំឲ្យមានបាតុកម្មនៅទីលានប្រជាធិបតេយ្យប្រឆាំងទៅនឹងលទ្ធផលបោះឆ្នោត និងទាមទារឲ្យរាប់សន្លឹកឆ្នោតឡើងវិញ ការប្រមូលផ្តុំតវ៉ាទាមទារនោះមិនយូរប៉ុន្មាន ក៏ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលចោទប្រកាន់បក្សប្រឆាំងថា មានចេតនាបង្កើតឲ្យមានបដិវត្តន៍ពណ៌ដោយយកគំរូតាមប្រទេសមួយចំនួនក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ដើម្បីផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាល លោក ហ៊ុន សែន។ ការចោទប្រកាន់នេះ នៅទីបំផុតឈានដល់រដ្ឋាភិបាលប្រើកម្លាំងបង្ក្រាប និងបំបែកការប្រមូលផ្តុំរបស់អ្នកគាំទ្របក្សប្រឆាំង ឲ្យរត់ទីណាត់ទីណែងសឹងមិនទាន់ចេញពីទីលានប្រជាធិបតេយ្យនៅដើមឆ្នាំ២០១៤ បើទោះជាទីលានប្រជាធិបតេយ្យនោះ រដ្ឋាភិបាលអះអាងថា បង្កើតឡើងដើម្បីធ្វើជាកន្លែងសម្រាប់ឲ្យពលរដ្ឋប្រមូលផ្តុំធ្វើការតវ៉ាក្តី។
មួយថ្ងៃមុនពេលសមត្ថកិច្ចបំបែកការប្រមូលផ្តុំអ្នកគាំទ្របក្សប្រឆាំងនៅទីលានប្រជាធិបតេយ្យ សមត្ថកិច្ចរដ្ឋាភិបាលបានលើកកម្លាំងចុះបង្ក្រាបយ៉ាងចាស់ដៃការប្រមូលផ្តុំរបស់កម្មកររោងចក្រ ដើម្បីទាមទារការដំឡើងប្រាក់ខែនៅក្បែរសួនឧស្សាហកម្មកាណាឌីយ៉ា លើកំណាត់ផ្លូវវ៉េងស្រេង។ ក្រោយព្រឹត្តិការណ៍បង្ក្រាបនោះ កម្មករចំនួន ៤នាក់ ត្រូវបានសមត្ថកិច្ចបាញ់សម្លាប់ ហើយយុវជនម្នាក់ឈ្មោះ ខឹម សុផាត បានបាត់ខ្លួនរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ។
ក្រោយមក មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលអះអាងថា ការចុះបង្ក្រាបនោះ គឺជាផ្នែកមួយនៃការទប់ស្កាត់កុំឲ្យមានបដិវត្តន៍ពណ៌កើតឡើង។ រដ្ឋាភិបាលក៏បាននិយាយចោទប្រកាន់ផ្សារភ្ជាប់ការតវ៉ារបស់កម្មករនៅពេលនោះ ថាកើតឡើងដោយសារតែមានការញុះញង់របស់បក្សប្រឆាំង ដោយហេតុថា បក្សប្រឆាំងបានថ្លែងសន្យាថា នឹងដំឡើងប្រាក់ខែកម្មករឲ្យដល់ ១៦០ដុល្លារក្នុងមួយខែ នៅពេលបក្សប្រឆាំងឈ្នះឆ្នោត។ ទាំងនេះនៅមិនទាន់រាប់បញ្ចូលសកម្មភាពចុះត្រួតពិនិត្យ និងធ្វើរដ្ឋបាលរបស់អាជ្ញាធររាជធានីភ្នំពេញ នៅវត្តព្រះសង្ឃខ្មែរក្រោមសាមគ្គីរង្សី ក្នុងសង្កាត់ស្ទឹងមានជ័យ នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៥។ ការចុះត្រួតពិនិត្យកាលណោះ ក្រោយពីមន្ត្រីសាលាក្រុងថ្លែងចាត់ទុកវត្តសាមគ្គីរង្សី ថាជាតំបន់អបគមន៍មួយនៅចំកណ្ដាលទីក្រុង។
ជាបន្តបន្ទាប់មកទៀត គេកត់សម្គាល់ឃើញថា មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលតែងយកពាក្យបដិវត្តន៍ពណ៌មកប្រើ នៅពេលមានក្រុមណាមួយរៀបចំធ្វើយុទ្ធនាការទាមទារអ្វីមួយដែលពួកគេគិតថា រដ្ឋាភិបាលធ្វើមិនត្រឹមត្រូវ។
ជាក់ស្តែង បើទោះបីជាក្រុមសង្គមស៊ីវិល និងពលរដ្ឋដែលចូលរួមក្នុងយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅ ធ្វើសកម្មភាពប្រមូលផ្តុំគ្នាដោយសន្តិវិធី គ្មានអំពើហិង្សាក្តី ប៉ុន្តែយុទ្ធនាការរបស់ពួកគេ តែងត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលចាត់ទុកថាជាគ្រោះថ្នាក់សម្រាប់សង្គម និងបានចាត់វិធានការរារាំងមិនឲ្យមានការប្រមូលផ្តុំឡើយ។
នៅថ្ងៃទី៩ ឧសភា ដែលជាថ្ងៃចាប់ផ្ដើមនៃយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅ មន្ត្រីការពារសិទ្ធិមនុស្ស និងសហគមន៍ដីធ្លីសរុប ៨នាក់ ក្នុងនោះក៏មានជនបរទេស ២នាក់ផង ត្រូវបានសមត្ថកិច្ចឃាត់ខ្លួនសួរនាំស្ទើរពេញមួយថ្ងៃ មុននឹងដោះលែងឲ្យមានសេរីភាពវិញ។ ដោយឡែកនៅថ្ងៃទី១៦ ឧសភា ដែលជាសប្ដាហ៍ទីពីរនៃយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅ ស្ត្រីសកម្មជនដីធ្លីចំនួន ៥នាក់ទៀត ក៏ត្រូវបានសមត្ថកិច្ចឃាត់ខ្លួនសួរនាំដូចគ្នា មុននឹងដោះលែងវិញ។
ចំណាត់ការរបស់សមត្ថកិច្ច តាមមើលទៅអាចនៅមានតទៅទៀត ព្រោះថា បន្ថែមទៅលើបទបញ្ជារបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន កាលពីថ្ងៃទី១២ ឧសភា បានចេញមុខប្រកាសប្រឆាំងដាច់ណាត់សកម្មភាពទាំងឡាយណាដែលរដ្ឋាភិបាលចាត់ទុកថា បង្កអសន្តិសុខ និងអស្ថិរភាពដល់សង្គម។ លោក ហ៊ុន សែន ថ្លែងថា ទោះក្នុងតម្លៃណាក៏ដោយ រដ្ឋាភិបាលត្រូវតែរក្សាសន្តិភាពឲ្យបាន ព្រោះថា សន្តិភាពដែលកម្ពុជា ទទួលបាននៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះ មិនមែនជារឿងងាយស្រួលឡើយ។ លោក ហ៊ុន សែន ថែមទាំងព្រមានអ្នកចេញលុយបោះពុម្ពអាវយឺតពណ៌ខ្មៅចែកចាយអ្នកចូលរួម ឲ្យបញ្ឈប់សកម្មភាពមនុស្សធម៌របស់ខ្លួនទៀតផង។
តាមរយៈបទបញ្ជាដាច់ណាត់របស់ប្រមុខរដ្ឋាភិបាលដូចនេះ គេអាចសន្និដ្ឋានបានថា សមត្ថកិច្ចថ្នាក់ក្រោម នឹងមិនបន្ធូរដៃឲ្យសង្គមស៊ីវិល និងពលរដ្ឋប្រមូលផ្តុំធ្វើយុទ្ធនាការងាយស្រួលនោះទេ ប៉ុន្តែនេះក៏មិនមានអ្វីជារឿងចម្លែកនោះដែរ ព្រោះថា កន្លងមកឲ្យតែមានបញ្ជាពីលោក ហ៊ុន សែន តើមន្ត្រីថ្នាក់ក្រោមជាតិណាទៅដែលមិនហ៊ានធ្វើតាមនោះ?
មកដល់ចំណុចនេះ សំណួរសួរថា តើអ្នកធ្វើយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅ ដែលអ្នកចូលរួមមានតែសម្លៀកបំពាក់ពណ៌ខ្មៅ និងកាន់បដានៅក្នុងដៃ អាចបង្កទៅជាសង្គ្រាមផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលដូចការចោទប្រកាន់បានដែរឬទេ?
ដើម្បីផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលមួយដែលមានកងកម្លាំងក្តាប់ណែនដៃតាំងពីថ្នាក់លើដល់ថ្នាក់ក្រោមដូចបច្ចុប្បន្ន វាទាមទារឲ្យមានការរៀបចំរចនាសម្ព័ន្ធរឹងមាំខ្លាំងណាស់ គឺត្រូវមានកងកម្លាំង មានអាវុធយុទ្ធភណ្ឌ មានជំនួយបច្ចេកទេស ថវិកា ឬត្រូវមានប្រទេសរឹងមាំអាចពឹងពាក់បានជាបង្អែកនៅពីក្រោយថែមទៀតផង។
ជាក់ស្តែង ដើម្បីផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលរបស់ខ្មែរក្រហមបាននៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ លោក ហ៊ុន សែន ដែលជាអតីតមេបញ្ជាការកងទ័ពជាន់ខ្ពស់របស់ខ្មែរក្រហមមួយរូបនៅតំបន់បូព៌ា រួមជាមួយគូកន ៤នាក់ផ្សេងទៀត បានរត់ចូលទៅកាន់ប្រទេសវៀតណាម នៅថ្ងៃទី២០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៧៧ ដើម្បីសុំឲ្យវៀតណាម ជួយផ្ដួលរំលំពួកខ្មែរក្រហម ដែលលោក ហ៊ុន សែន ចាត់ទុកថាជារបបមួយខ្មៅងងឹតយង់ឃ្នង ដោយសារតែកាប់សម្លាប់ និងធ្វើបាបពលរដ្ឋខ្លួនឯងមិនត្រាប្រណី។
ក្រោយពីមានការទុកចិត្តពីមេដឹកនាំវៀតណាម ហើយ នៅក្នុងទឹកដីវៀតណាម លោក ហ៊ុន សែន មានឱកាសកសាងកម្លាំងទ័ពដែលភាគច្រើនជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលរត់គេចទៅវៀតណាម ដោយសារការធ្វើបាបរបស់ខ្មែរក្រហម។ នៅទីបំផុត ដោយសារតែមានជំនួយអាវុធយុទ្ធភណ្ឌ ជំនួយបច្ចេកទេស ថវិកា និងមានកម្លាំងជំនួយពីកងទ័ពវៀតណាម ដែលមានអតីតសហភាពសូវៀត ជាខ្នងបង្អែកដ៏រឹងមាំនៅពីក្រោយផង កងទ័ពវៀតណាម អមដោយកងកម្លាំងតស៊ូរបស់ខ្មែរ បានចូលឈ្លានពានផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលខ្មែរក្រហម ហើយបានក្ដោបក្ដាប់ទីក្រុងភ្នំពេញនៅថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩។ ពេលនោះ បើគ្មានរចនាសម្ព័ន្ធយោធារឹងមាំត្រឹមត្រូវ បើគ្មានគ្រឿងសព្វាវុធ និងគ្មានជំនួយពីប្រទេសវៀតណាម ទេ កងកម្លាំងខ្មែរដែលលោក ហ៊ុន សែន បានកសាង ប្រហែលជាមិនអាចផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលខ្មែរក្រហមបានឡើយ។
ងាកមកមើលយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅវិញ នរណាក៏ដឹងដែរថា យុទ្ធនាការនេះត្រូវបានសង្គមស៊ីវិលរៀបចំឡើងក្រោយពីមន្ត្រីការពារសិទ្ធិមនុស្ស ៤នាក់ និងមន្ត្រីនៃគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ដែលជាអតីតមន្ត្រីការពារសិទ្ធិមនុស្សដែរនោះ ត្រូវបានតុលាការចាប់ឃុំខ្លួន។
ខុសពីពេលដែលលោក ហ៊ុន សែន រត់ទៅឲ្យវៀតណាម ជួយ យុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅ ប្រហែលជាធ្វើឡើងដោយក្រុមសង្គមស៊ីវិល និងមានការចូលរួមពីពលរដ្ឋសុទ្ធសាធ។ គណបក្សប្រឆាំងក៏មិនឮមាត់គាំទ្រ ឬមិនគាំទ្រនោះដែរ។ ក្រៅពីនេះ ក៏មិនឃើញមានការញុះញង់ចាក់ដោតរបស់ប្រទេសណាមួយនោះដែរ។ ស្ថានទូតអាមេរិក ប្រចាំកម្ពុជា បានបញ្ជាក់ប្រាប់រដ្ឋាភិបាលច្បាស់ហើយថា បើទោះជាអាមេរិក គាំទ្រសកម្មភាពសង្គមស៊ីវិលនៅកម្ពុជា ក៏ដោយ អាមេរិក មិនបាននៅពីក្រោយ ឬញុះញង់ឲ្យមានយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅនេះឡើយ។
បើនិយាយពីអាវុធយុទ្ធភណ្ឌវិញ អាវុធសំខាន់បំផុតរបស់អ្នករៀបចំយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅ គឺគ្មានអ្វីក្រៅតែពីអាវយឺតពណ៌ខ្មៅ និងបដាទាមទារនោះទេ។ អាវុធទាំងអស់នេះ ប្រាកដណាស់គេមិនអាចយកទៅប្រយុទ្ធ ឬតតាំងជាមួយសមត្ថកិច្ចរដ្ឋាភិបាលដែលមានសុទ្ធតែអាវុធទំនើបៗគ្រប់ដៃនោះទេ។ បើនិយាយពីជំនួយវិញ តាំងពីមានយុទ្ធនាការនោះមក មិនទាន់ឃើញមានប្រទេសណាមួយចេញមុខប្រកាសផ្តល់ជំនួយ ឬអាវុធឲ្យអ្នកធ្វើយុទ្ធនាការឡើយ គឺប្រហែលមានតែអ្នកផ្តល់ជំនួយបោះពុម្ពអាវយឺតពណ៌ខ្មៅចែកចាយឲ្យអ្នកចូលរួមប៉ុណ្ណោះ ហើយរឿងនេះ សូម្បីតែលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ខ្លួនឯងក៏បានដឹងច្បាស់រួចហើយដែរ។
តាមរយៈទឡ្ហីករណ៍ទាំងអស់នេះ វាពិបាកឲ្យគេជឿណាស់ថា យុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅ ដែលមានអ្នកចូលរួមសុទ្ធតែជាមន្ត្រីសង្គមស៊ីវិល ពលរដ្ឋសាមញ្ញ និងគ្មានការចូលរួមរបស់អង្គការចាត់តាំងនយោបាយ គ្មានរចនាសម្ព័ន្ធយោធាជាក់លាក់ អាចទៅផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលដែលមានបទពិសោធន៍ផ្នែកយោធា និងមានកម្លាំងទ័ពក្តាប់ណែនដៃដូចពេលបច្ចុប្បន្ននេះណាស់។
ចំពោះយុទ្ធនាការថ្ងៃច័ន្ទពណ៌ខ្មៅនេះ អ្នកច្បាប់យល់ឃើញថា វាគឺជាសិទ្ធិសេរីភាពសម្ដែងមតិរបស់ពលរដ្ឋ។ ពួកគេថា សិទ្ធិនេះត្រូវបានធានាដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា និងសន្ធិសញ្ញាសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិនានាដែលកម្ពុជា ជារដ្ឋភាគី។ លើសពីនេះ ដោយសារតែការជួបជុំរបស់សង្គមស៊ីវិលធ្វើឡើងដោយសន្តិវិធី គ្មានអំពើហិង្សា ឬធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍អ្នកដទៃនោះ អ្នកចូលរួមធ្វើយុទ្ធនាការមិនបានរំលោភបំពានច្បាប់អ្វីឡើយ។
ជាការពិតណាស់ មានសន្តិភាពគឺជារឿងសំខាន់ ប៉ុន្តែអ្នកសិក្សាផ្នែកសន្តិភាពរកឃើញថា ដើម្បីឲ្យសង្គមមួយមានសន្តិភាពពេញលេញទៅបាន លុះណាតែពលរដ្ឋក្នុងសង្គមនោះមានសន្តិភាពទាំងផ្លូវកាយ និងផ្លូវចិត្ត ឬគេហៅម្យ៉ាងទៀតថា សន្តិភាពអវិជ្ជមាន និងសន្តិភាពវិជ្ជមាន។
សន្តិភាពអវិជ្ជមាន គឺសំដៅលើការដែលគ្មានសង្គ្រាម គ្មានអំពើហិង្សា គ្មានជម្លោះ ឬគ្មានការភ័យខ្លាច។ រីឯសន្តិភាពវិជ្ជមាន គឺសំដៅលើនីតិរដ្ឋ ការគោរពច្បាប់ យុត្តិធម៌សង្គម ការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច ការបែងចែកផលសេដ្ឋកិច្ចដោយសមធម៌ ការគោរពសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋ និងការលុបបំបាត់អំពើពុករលួយ បក្ខពួកនិយម ជាដើម៕